تعداد جتهای خصوصی در آسیا، پرسش سادهای بهنظر میرسد، اما در عمل جوابدادن به آن اصلاً ساده نیست؛ چون آمارها پراکندهاند، همه کشورها شفاف نیستند و تعریف «جت خصوصی» نیز در گزارشها کمی فرق میکند. با این حال میشود با تکیه بر گزارشهای هوانوردی و انجمنهای صنعت، یک تصویر نسبتاً قابلقبول از وضعیت به دست داد.
۱. منظور از «جت خصوصی» چیست؟
در آمارهای بینالمللی معمولاً از واژههای زیر استفاده میشود:
- Business Jets / Bizjet – : جتهای کوچک و متوسط International Jets که برای حمل تعداد محدودی مسافر (معمولاً ۴ تا ۲۰ نفر) در سفرهای کاری یا شخصی استفاده میشود.
- General Aviation Jets: شامل همه جتهای غیرنظامی که در دسته هوانوردی عمومی قرار میگیرند (نه خطوط هوایی مسافربری).
وقتی میپرسیم «چند جت خصوصی در آسیا وجود دارد؟» معمولاً منظور همین جتهای بیزنسی/شخصی است، نه هواپیماهای مسافربری بزرگ خطوط هوایی.
۲. برآورد تقریبی: چند جت خصوصی در آسیا وجود دارد؟
آمار دقیق لحظهبهلحظه موجود نیست، اما با تکیه بر گزارشهای مختلف صنعت هوانوردی (بهویژه گزارشهای مؤسسات ردیابی ناوگان و انجمنهای هواپیمایی تجاری)، میشود چند نکته کلی گفت:
- کل ناوگان جتهای تجاری/خصوصی جهان در سالهای اخیر حدود ۲۴ تا ۲۶ هزار فروند برآورد میشود (شامل آمریکا، اروپا، آسیا، خاورمیانه، آفریقا و آمریکای لاتین).
- بیش از نیمی از این ناوگان در آمریکای شمالی است (بهخصوص ایالات متحده).
- سهم آسیا-اقیانوسیه + خاورمیانه رویهمرفته چیزی در حدود ۱۰ تا ۲۰ درصد ناوگان جهانی تخمین زده میشود، بسته به اینکه دقیقاً کدام کشورها و چه نوع رجیستریهایی را حساب کنیم.
اگر فقط قاره آسیا (بهاضافه خاورمیانه آسیایی مثل کشورهای خلیج فارس) را در نظر بگیریم، بسیاری از تحلیلگران صنعت، ناوگان جتهای خصوصی این منطقه را چند هزار فروند تخمین میزنند، نه چند صد و نه دهها هزار.
بهصورت کاملاً تقریبی و محافظهکارانه میتوان گفت:
امروز در آسیا احتمالاً در حدود ۲٬۵۰۰ تا ۴٬۰۰۰ جت خصوصی (بیزجت) ثبت و فعال است.
این بازه بهخاطر عدم شفافیت برخی رجیستریها، مالکیتهای غیرمستقیم (شرکتهای آفلشور)، و تفاوت معیارهاست. ولی بهطور کلی تصویر این است: آمریکای شمالی سلطه مطلق دارد، اروپا بعد از آن، و آسیا در حال رشد ولی هنوز عقبتر است.
۳. توزیع تقریبی جتهای خصوصی در کشورهای آسیایی
باز هم تأکید: اعداد زیر تخمینیاند و برای درک نسبتها و مقیاس مفیدند، نه برای استناد رسمی.
۳.۱ چین (جمهوری خلق چین)
- چین از اوایل دهه ۲۰۱۰ بهسرعت وارد بازار هواپیماهای بیزنسی شد، اما محدودیتهای حریم هوایی و اقتصاد همواره سرعت رشد را کنترل کرده.
- تخمین میشود چند صد فروند جت خصوصی در چین (ثبتشده در داخل یا در رجیستریهای خارجی اما متعلق به مالکان چینی) وجود داشته باشد.
- پیش از کرونا، چین یکی از سریعترین بازارهای در حال رشد در این حوزه بود، اما بعد از آن، رشد کمی کندتر و محتاطانهتر شده است.
۳.۲ هند
- با وجود اندازه اقتصاد و جمعیت، تعداد جتهای خصوصی هند نسبتاً محدود است، اما روند رو به رشد دارد.
- تخمینها از چند ده تا حدود صد و اندی فروند جت خصوصی حکایت میکنند.
- محدودیتهای ساختاری (زیرساخت، مالیاتها، مقررات) باعث شده بازار هنوز به پتانسیل واقعی خود نرسد.
۳.۳ کشورهای خلیج فارس (عربستان سعودی، امارات ، قطر، کویت و …)
- این منطقه از نظر کیفیت و لوکسبودن ناوگان، بسیار شاخص است؛ بسیاری از جتهای عریضپیکر (مثل Boeing Business Jet و Airbus Corporate Jet) در مالکیت دولتها، خاندانهای سلطنتی و شرکتهای بزرگ قرار دارند.
- مجموع ناوگان جتهای خصوصی کشورهای شورای همکاری خلیج فارس (GCC) احتمالاً چند صد فروند است.
- امارات و عربستان در این منطقه از نظر شمار جتهای خصوصی برجسته هستند.
۳.۴ سنگاپور، هنگکنگ و مراکز مالی آسیایی
- این شهرـکشورها و مراکز مالی، با وجود مساحت کوچک، تراکم بالایی از ثروت خصوصی و شرکتهای چندملیتی دارند.
- بسیاری از جتها ممکن است در رجیستری کشورهای دیگر ثبت شده باشند، اما مالکیت اقتصادی آنها به افراد/شرکتهای مستقر در این مراکز برمیگردد.
- تعداد جتهای خصوصی مرتبط با این حوزهها هم در حد دهها تا صدها فروند برآورد میشود.
۳.۵ سایر کشورها (ژاپن، کره جنوبی، اندونزی، مالزی، تایلند و …)
- ژاپن و کره با وجود اقتصاد بزرگ، بازار جت خصوصی نسبتاً محدود و محتاطی دارند (تا حدی بهدلیل فرهنگ کاری، زیرساختها و دسترسی خوب به خطوط منظم).
- در جنوب شرق آسیا (اندونزی، مالزی، تایلند، فیلیپین و …) ثروت خصوصی و شرکتهای سرمایهدار بزرگ، تقاضا برای جت خصوصی را بالا برده است، اما همچنان در مجموع، تعداد ناوگان هر کشور معمولاً در حد دهها فروند است نه صدها.
۴. چرا آمار دقیق وجود ندارد؟
چند دلیل اصلی:
- ثبت در خارج از کشور
بسیاری از مالکان آسیایی، هواپیمای خود را در رجیستریهای جذابتر (مثلاً ایالات متحده، جزایر مان، برمودا، لوکزامبورگ و …) ثبت میکنند. هواپیما ممکن است عمدتاً در آسیا مستقر و استفاده شود، اما در آمار رسمی آن کشورها دیده نمیشود. - مالکیتهای شرکتی و آفلشور
اغلب جتها نه به نام فرد، بلکه به نام یک شرکت خصوصی یا تراست ثبت میشوند؛ تشخیص «این جت متعلق به کدام کشور/فرد است» همیشه ساده نیست. - نبود پایگاه داده واحد جهانی
چندین شرکت خصوصی و موسسه تحلیلی پایگاه داده ناوگان جتهای تجاری را جمعآوری میکنند، اما دادههایشان خصوصی و پولی است. آمارهایی که در رسانهها منتشر میشود اغلب خلاصه و کلی است. - تعریفهای متفاوت از «جت خصوصی»
بعضی کشورها هواپیماهای دولتی، تشریفاتی و دولتی-تجاری را در آمار میآورند و بعضی نه. بعضی فقط هواپیماهای زیر یک وزن مشخص را حساب میکنند، بعضی همه جتهای تجاری را.
۵. روندهای مهم در بازار جتهای خصوصی آسیا
۵.۱ رشد همراه با نوسان
- رشد ثروت خصوصی در چین، هند، جنوب شرق آسیا و خاورمیانه، بهطور طبیعی تقاضا برای جت خصوصی را افزایش داده است.
- شوکهایی مانند بحران مالی، کرونا، تغییرات سیاسی و مقررات مالیاتی میتواند موقتاً بازار را سرد کند، اما روند بلندمدت هنوز رو به بالاست.
۵.۲ نقش پررنگ خاورمیانه
- کشورهای حوزه خلیج فارس بهویژه در سطح لوکس و برد بلند (long-range business jets) بسیار فعالاند.
- بسیاری از پروازها بین خاورمیانه و اروپا، و خاورمیانه و آسیا، با همین ناوگان انجام میشود و الگوی استفاده متفاوتی نسبت به آمریکا (که بیشتر داخلی است) دارند.
۵.۳ رشد خدمات چارتر و اشتراک
- در آسیا، مثل سایر نقاط دنیا، مدلهای جدیدی مثل:
- پرواز چارتر (اجاره موردی جت)
- Jet card / برنامههای عضویت
- مالکیت مشترک
در حال گسترش است؛ بنابراین شاید شمار کاربرانی که از جت خصوصی استفاده میکنند بسیار بیشتر از تعداد مالکین مستقیم باشد.
۵.۴ محدودیت زیرساختی و مقرراتی
- در برخی کشورهای آسیایی:
- تعداد فرودگاههایی که امکانات مناسب برای جتهای خصوصی دارند محدود است،
- اسلاتها و مسیرهای پروازی برای هوانوردی عمومی محدودتر از غرب است،
- مالیاتها و عوارض واردات میتواند بسیار بالا باشد.
- این عوامل باعث میشود بسیاری از ثروتمندان آسیایی ترجیح دهند جت خود را در خارج نگه دارند یا فقط از چارتر استفاده کنند.
۶. جمعبندی
اگر بخواهیم یک تصویر فشرده ارائه کنیم:
- تعداد جتهای خصوصی در آسیا در حال حاضر احتمالاً در حدود ۲٬۵۰۰ تا ۴٬۰۰۰ فروند است؛
- این عدد بسته به اینکه:
- خاورمیانه را چقدر جزو آسیا حساب کنیم،
- رجیستریهای خارجی متعلق به مالکان آسیایی را لحاظ کنیم یا نه،
- هواپیماهای دولتی و تشریفاتی را بشماریم یا خیر،
میتواند بالاتر یا پایینتر باشد.
- بازار آسیا سهمی کوچکتر از آمریکا و اروپا دارد، اما از نظر سرعت رشد بلندمدت یکی از جذابترین بازارهای جهان است، بهخصوص در چین، هند، جنوب شرق آسیا و خلیج فارس.
- نبود شفافیت در ثبت و مالکیت، و اختلاف در تعاریف، باعث میشود آمار دقیق و رسمی واحدی در دسترس نباشد؛ بنابراین هر عددی که منتشر میشود، باید به چشم برآورد تقریبی دیده شود، نه حقیقت قطعی.
بدون دیدگاه